De zeedieren die fotograaf en beeldend kunstenaar Mick Otten laat zien op exposities, kunstroutes en dergelijke vindt hij van zichzelf al natuurkunst, maar door de zwarte achtergrond, specifieke composities en soms montages voegt Mick daar het nodige aan toe. Hoe gaat hij te werk?

Waar kwam de kleine Mick in aanraking met de zee? Wat is er voor jou bijzonder aan zeenatuur?

Ik wandelde vanaf mijn 6e jaar met mijn vader mee met excursies van de Strandwerkgroep Waterweg-Noord van de KNNV om in Zeeland bij laag water te zoeken naar krabbetjes, zeeanemonen en visjes. Ook vakanties in het buitenland met mijn ouders gingen vaak naar zee (Bretagne, Normandië, Zuid- Engeland). De liefde ontaarde in 1973 – in navolging van mijn vader – in het houden van een zeewateraquarium om dagelijks van het zeeleven te kunnen genieten. Wat me vooral in zeefauna en -flora aanspreekt, is de diversiteit aan soorten zeedieren (je kunt je al een leven lang alleen bezighouden met bijvoorbeeld schelpen of krabben): hun vormen, kleuren, gedrag en voorkomen. Ik ben vooral geïnteresseerd in levende zeedieren. Met (dood) aangespoeld zeeleven heb ik niet zoveel. Op het zandstrand zie je mij dus niet vaak, maar wel vaak in Zeeland om stenen te keren en om te duiken. Om soorten te zoeken en biotoop en gedrag te kunnen observeren. 

Op zondag 4 februari, 11:00 uur en 14:00 uur, stage 2 spreekt Mick op Duikvaker. Onderwerpen; Natuurkunst: een andere kijk op zeedieren en Zeeanemonen van Noordwest-Europa. Tot in houten!

Waar haal je de inspiratie vandaan voor je foto’s?

Inspiratie krijg je eigenlijk vanzelf als je geïnteresseerd ben in zeefauna en -flora en met regelmaat aan zee komt en gaat duiken. Er is eigenlijk altijd wat nieuws te zien. Ik heb ook wetenschappelijk interesse en draag als burgerwetenschapper bij door middel van het doorgeven van vondsten na elke duik of excursie aan de Strandwerkgemeenschap en Stichting ANEMOON. Ik schrijf ook over zeebiologie in tijdschriften en deel mijn foto’s op bijvoorbeeld Facebook, op mijn weblog Mick’s Marine Biology en mijn ‘web-encyclopedie’ Mick’s Marine Life. 

Mijn motivatie om te gaan fotograferen: ik heb de eerste jaren zeedieren verzameld, maar ben daarmee gestopt, omdat ik het niet prettig vond om dieren daarvoor te doden. Maar omdat ik de dieren en wieren toch wilde verzamelen en ik graag vertel over zeebiologie, ben ik foto’s (dia’s) gaan maken. Die gebruikte ik voor lezingen, cursussen en voor artikelen in tijdschriften. En gewoon ‘voor de heb’. Waarom ik ook graag over zeeleven vertel, is dat het merendeel van de mensen totaal geen idee heeft wat er voor bijzonders in zee leeft, vooral niet in onze Noordzee en aangrenzende wateren. Door daarvan foto’s te laten zien en er over te vertellen, probeer ik duidelijk te maken waarom het belangrijk is de zee en al het leven daarin te beschermen. 

Je bent opgeleid aan de Fotovakschool Rotterdam, hoe beïnvloed deze opleiding je werk?

De invloed zit hem met name in de techniek die ik heb geleerd en is mijn gevoel voor esthetiek erdoor aangescherpt. 

Je exposeert regelmatig je beelden onder de titel ‘Natuurkunst: een andere kijk op zeedieren’. Vormen je onderwerpen de kunst, of zijn het de foto’s die we als kunst zien?

De andere kijk creëer ik door zeedieren los van hun omgeving te halen en ze in detail te laten zien. De nadruk ligt op de bijzondere vormen en kleuren. Ik hoor duikers vaak zeggen dat ze die en die soort goed kennen, maar dat ze ze nog nooit zo in detail hebben gezien. Ze zijn ook verbaasd over de kleuren die ontstaan door een goede belichting en fotobewerking. 

De dieren die ik laat zien op exposities, kunstroutes en dergelijke vind ik van zichzelf al natuurkunst, maar door de zwarte achtergrond, specifieke composities en soms montages voeg ik daar het nodige aan toe. Ook probeer ik bij met name zeenaaktslakken specifieke bewegingen te creëren en te fotograferen. Door ze te laten printen door middel van het chromaluxe-procedé ontstaan prachtige kunstwerken. De prints kun je zelfs in weer en wind en in de zon ophangen; ze blijven jarenlang kleurecht. 

Hoe reageren bezoekers op je foto’s? Je beelden hebben soms wel iets van een zeemonster uit de diepte. 

De reacties zijn altijd erg positief. Mensen hebben geen idee dat al dat moois in zee is te vinden. En als ik vertel dat veel van die zeenaaktslakken, ook bij mij een geliefd onderwerp, in Zeeland te vinden zijn, zijn ze verbaasd. Soms hoor ik mensen zeggen dat ze nu niet meer in zee durven, maar dat gevoel verdwijnt als ik vertel hoe klein veel van die dieren zijn. Afgelopen jaar hebben twaalf van mijn foto’s op groot formaat een wand gevuld in de Museumfabriek in Enschede voor de expositie ‘Zeemonsters’. De reacties waren erg leuk; de kinderen die ze bekeken waren vooral geïntrigeerd, de vaders en moeders dachten vaak dat het diepzeedieren waren. 

Je maakt een deel van je foto’s door zeedieren ‘los te halen’ van hun natuurlijke omgeving. 

Wat moet ik hier onder verstaan?

Door fotografie ben ik steeds beter en meer gedetailleerd naar zeedieren gaan kijken. Naast fotograaf ben ik beeldend kunstenaar en ik wilde wat met die beelden doen: ik wil die zeedieren als kunstvoorwerp vastleggen. Als je alle aandacht op het dier wilt leggen, leidt de natuurlijke omgeving af. Bij foto’s van grotere dieren die ik onder water fotografeer, haal ik de achtergrond weg door die in Photoshop weg te gummen en te vervangen door een zwarte laag. Kleinere dieren verzamel ik en fotografeer ik thuis op een zwarte achtergrond. Die achtergrond is voor de chromaluxeprints die ik laat maken niet zwart of egaal genoeg, dus ook daar vervang ik die door een zwarte laag. Heel veel werk, maar het resultaat vind ik geweldig. Overigens heb ik een ontheffing om zeedieren te verzamelen, maar veel belangrijker: ik zet ze terug op dezelfde (duik)plaats of in een vergelijkbaar biotoop. 

Maar, je maakt ook foto’s tijdens het duiken? Waar duik je vooral? Wat is je favoriete duiklocatie?

Zonder een camera ga ik het water niet in. Ik zie altijd wel iets om vast te leggen, om te ‘bezitten’. Is er niets bijzonders te zien, dan probeer ik van gewonere soorten betere foto’s te maken. Ik ben vooral gefascineerd door het leven in gematigde zeeën met hun riffen van zeewier. Het is als een onderwaterbos! Ik heb er ook een haat-liefde verhouding mee: ik heb een hekel aan troebel water, zoals we veel hebben in de Oosterschelde, vanwege de beperkingen die dat geeft voor de fotografie. Maar evengoed houd ik van het mistige; het maakt het duiken sprookjesachtig. Ook in de Middellandse Zee duik ik graag en heb daar een stek waar ik jaarlijks terugkom. 

Ik ben geen bootduiker; ik duik het liefst samen met mijn vaste duikvriend of alleen vanaf de kant. Dan bepaal ik zelf waar en hoe lang ik duik. Dat heeft zijn beperkingen, maar het biedt voldoende interessants. Ik heb een paar favoriete duiklocaties: Porthkerris (in Cornwall, Verenigd Koninkrijk), Rockbay (Vancouver Island, Canada) en – als het een beetje helder is – de Zeelandbrug. Het zijn alle drie zeer rijke en afwisselende duiklocaties. Ik kan daar uren over vertellen!

Opeens stond je met een Oosterschelde foto tussen een serie postzegels over het Nederlandse onderwaterleven. Vertel!

Dat was inderdaad erg leuk! De vormgever van de postzegels was door een collega onderwaterfotograaf op mijn werk gewezen. Hij vroeg of ik een foto had van een school vissen in de Oosterschelde. Ik had wel wat foto’s, maar berichtte hem ook dat je eigenlijk beter wat biotoop zou kunnen laten zien in zo’n postzegelblok. Dat heeft hij niet overgenomen, maar hij heeft wel de zeebaars uit de biotoopfoto die ik had gestuurd gebruikt.

Naast het duiken organiseer je ook maandelijks excursies naar met name Zeeland om bij laagwater stenen te keren. Tref je dan nog iets bijzonders aan? 

Zeker vinden we dan vaak wat bijzonders! Dat komt ook doordat we met meerdere mensen, soms beroepswetenschappers maar ook amateurs die een kei zijn op een specifiek vakgebied, actief zoeken. Bij die excursies zijn vaak nieuwe soorten zeewieren gevonden, maar ook de eerst gepubliceerde Gekraagde vlokslak en na 80 jaar weer een ‘uitgestorven’ Zuiderzee schijfslak! Die laatste zul je als duiker eigenlijk nooit vinden, want hij is zelfs met een vergrootglas amper te zien. 

Je bent met een nieuwe website begonnen: Mick‘s Marine Life. 

Naast mijn weblog waarin ik uitgebreid schrijf over een soort of een locatie, ben ik met Mick’s Marine Life mijn eigen ‘web-encyclopedie’ aan het maken. Ik maak van elke soort die ik ooit heb gefotografeerd een pagina met foto’s met de vindplaatsen van die soort. Het is voor mijzelf handig, omdat ik bijvoorbeeld bij het maken van een vondstenlijst na een duik wel eens twijfel of ik soort a of b heb gezien. En ik kan op die manier voor heel veel mensen mijn foto’s ontsluiten. Daarbij heb ik de laatste jaren gemerkt dat van bepaalde groepen waar weinig belangstelling voor is – maar die beter verdienen, denk bijvoorbeeld aan zeewormen – weinig en laat staan goede foto’s op het web te vinden zijn. Bij wetenschappelijke artikelen staan vaak foto’s van dode exemplaren. Die zien er kleurloos en vaak verwrongen uit. 

Ik laat daar nu goede foto’s van zien, waardoor geïnteresseerden de dieren die ze hebben gezien makkelijker op naam kunnen brengen. Kijk maar eens op https://micksmarinelife.blogspot.com/p/7-worms-wormen-annelida.html

Op Duikvaker verzorg je twee lezingen zondag 4 februari. Een eerste over ‘Natuurkunst: een andere kijk op zeedieren’. De twee heeft als titel ‘Zeeanemonen van Noordwest-Europa’. Waarom is dit interessant?

Ik heb altijd een grote liefde gehad voor zeenanemonen sinds ik in 1973 met een zeeaquarium begon. Ik vind het erg mooie dieren en er is veel aan hun gedrag, bijvoorbeeld de voortplanting, te zien. In het algemeen zijn het dieren die lang leven in een aquarium (mijn record staat op 30 jaar). Daardoor blijft de impact van het verzamelen uit de natuur voor een aquarium beperkt. In de lezing vertel ik met name welke soorten je hier kunt vinden en hoe je ze uit elkaar kunt houden.