Tekst: Rene lipmann

In De Nieuwe Kust vormt de Oosterschelde het decor van wat Nederlandse natuur is; een wereld gevormd door mensenhanden, waaraan de natuur zich probeert aan te passen. De prachtige beelden van de Zeeuwse onderwaterwereld en het land eromheen werden gemaakt door Ronald Faber en René van der Laan. Beide spreken op Duikvaker over hun passie, filmen in Zeeland. 

De natuurdocumentaire ‘De Nieuwe Kust’, over welke natuur hebben we het dan?

René: De Nieuwe Kust gaat vooral over de natuur in en om het water van de Oosterschelde. Vaak gaat het over de natuur boven water, dat is wat mensen zien. Ook onder water en net boven de waterspiegel gebeurt er van alles, mede door veranderingen qua milieu. Ronald: De documentaire gaat met name over de effecten van een nieuwe kust, ontstaan na de watersnood van 1953 en gecreëerd door mensenhanden.

Waarom een film over de Zeeuwse Delta?

René: Ronald had het idee om over de veranderende omstandigheden, die ontstaan zijn door onder andere de bouw van de Oosterscheldekering, een film te maken. Ronald: Ik had inderdaad dit idee, ook omdat de Zeeuwse Delta dat verdient. In het licht van alle discussies over stikstof en natuur (biodiversiteit) wordt de onderwaternatuur een beetje vergeten. Juist in deze regio gaat men de dreigende stijging van de zeespiegel als eerste merken. Daarnaast zijn alle menselijke activiteiten van grote invloed op de natuur in de delta en dat proberen we te adresseren.

Wat was jullie persoonlijk doel van de documentaire?

René: Het publiek vooral laten zien wat er speelt in de natuur, vooral ook onder water. Soorten die verdwijnen, nieuwe soorten die zich hier vestigen uit warmere streken. Ronald: Mijn doel is aandacht vragen voor de Nederlandse onderwaternatuur, maar natuurlijk ook de lol bij het maken van een film als deze.

De film is gemaakt door Ronald Faber en René van der Laan, hoe verliep jullie onderlinge samenwerking? Hoe was de taakverdeling? 

Ronald: We hadden geen echte taakverdeling. Op basis van het script maakten we allebei opnames onderwater. René is bijvoorbeeld erg druk geweest met de snotolven. We kwamen een avond per week bij elkaar om de film te bespreken. Zo werden verhaallijntjes gedeeld, aangevuld en gewijzigd. Door zo met ideeën te ‘pingpongen’ tussen elkaar ontstond steeds meer een consistent verhaal. Op basis daarvan gingen we dan weer gericht de ontbrekende opnames schieten. René: Ronald heeft de mooie drone beelden verzorgd, waardoor het verhaal ook boven water aansluit en doorloopt. Ronald: Buiten onze inspanningen hebben we speciaal voor de film muziek laten componeren en inspelen. Hierbij hebben we hulp gekregen van natuurfilmer Cees van Kempen, bekend van de film Wolf, over een wolf op de Veluwe.

Hoe gaat het met de Zeeuwse natuur? Wat is de stand van zaken? Kun je daar na de vele uren onder water iets over zeggen?

Ronald: De Zeeuwse natuur is een resultaat van veel menselijke bemoeienis. De overgang tussen zoet en zout water is keihard gemaakt in plaats van de oorspronkelijke geleidelijke overgang, wat grote gevolgen voor de natuur heeft gehad. Ook de verminderde uitwisseling met vers Noordzeewater en de zwakkere stroming hebben grote invloed op het leven onder water. Zo is de temperatuur van de Oosterschelde veranderd wat ook weer organismen heeft aangetrokken. Eigenlijk is de Zeeuwse onderwaternatuur een afspiegeling van de Nederlandse bevolking, een mengelmoes van autochtonen en allochtonen, allerlei culturen en invloeden. Dat maakt deze natuurlijk wel interessant! René: Soorten zoals de paling worden zeldzaam en ansjovis zien we al jaren minder en minder. De balans van soorten die we in Zeeland waarnemen verandert. Het zeepaardje komt vaker voor en verblijft ook langer in de Oosterschelde. Dus het hoeft niet persé alleen maar slecht te zijn. De toekomst zal het uitwijzen.

De Oosterscheldekering is een zegen of…

René: Dankzij een actiegroep die toen der tijd in actie kwam tegen de volledige afsluiting van de Oosterschelde is deze nu als het ware halfopen gebleven. Daarom hebben we nog eb en vloed en het onderwaterleven wat er nu is. Ronald: Een echte polderoplossing, niet open en niet dicht! En de natuur mag je gerust slachtoffer noemen. Dat proberen we in onze film dan ook duidelijk te maken. 

Hoe lastig is filmen onder water in de Oosterschelde? Hoe zijn de omstandigheden?

Ronald: Je bent vaak beperkt tot close-up en macro. Door het mindere zicht zijn groothoekopnames beperkt mogelijk. Toch laten sepia’s en snotolven je dichtbij genoeg komen om goede opnames te maken. Door het veel te doen, veel weg te gooien en nog veel meer teleurstellingen leer je steeds beter met de omstandigheden om te gaan. René: Tel daarbij op dat dieren zich niet laten dirigeren. Wil je mooie heldere beelden kunnen schieten dan moet alles wel een beetje meezitten. 

Een bekend gezegde: kill your darlings… Met zo veel uren uniek filmmateriaal, welke beelden zijn gesneuveld bij eindmontage? 

Ronald: Heel veel! We hebben materiaal voor wel drie films. Soms sneuvelde het mooiste beeld omdat een ander, minder beeld, het verhaal beter illustreert. Het verhaal was leidend voor de keuze. We hebben bijvoorbeeld heel veel duiken gemaakt om de zeedonderpad met zijn nest in beeld te brengen, maar daarvan is bijna niets in de film terecht gekomen. Dit omdat we het verhaal van de snotolf al in detail laten zien en dat is vergelijkbaar met dat van de zeedonderpad. En de beelden van de (vrouwtjes) snotolf zijn ook meer bijzonder!

Het mooie is dat we geen van tweeën geprobeerd hebben onze ‘eigen’ beelden in de film te krijgen. We hebben sec naar de verhaallijn gekeken en op basis daarvan de passende beelden gekozen, ongeacht wie de maker ervan was. René: Ronald deed de montage, maar ik stuurde hem vaak een sequence op. Hier ging hij dan mee aan de slag ging. Soms deed hij aanpassingen, maar altijd in overleg.

Wat was jullie favoriete duiklocatie in de Oosterschelde?

In koor: Zonder twijfel de Bergse Diepsluis! René: Alleen al praktisch gezien; ik woon er om de hoek en ken de duikstek op mijn duimpje. Als je ziet wat hier de revue passeert: sepia’s, zeepaardjes, snotolf met nest en zeenaaktslakken; het kan niet op. Ronald: Vanuit Bergen op Zoom had ik de mogelijkheid om er ook op doordeweekse dagen te duiken. Zo kon ik mooi de weekenddrukte te mijden. Vanwege de afstand dook ik ook veel op het eiland Tholen, favoriet zijn Stavenisse, Strijenham, Vuilnisbelt en Sint-Annaland.

Van welk onderwerp gaat je hart sneller kloppen tijdens het filmen?

René: Ik ben gek van sepia’s. Daar heb ik al zo veel tijd bij doorgebracht, dat verveelt nooit. Ook omdat ze juist heel actief zijn. Paren, vechten, jagen, je kan er maar bij zijn toch? Ronald: Mijn favoriet is de haai, alle haaien, maar die zie je vrijwel niet in Zeeland. De inktvis komt op een stevige tweede plaats en ik vind sepiola’s wel een erg leuk diertjes! Erg bewegelijk, dus ook moeilijk te filmen. Misschien dat ik me aankomend jaar eens helemaal op dit diertje stort om ook de paring en dergelijke te filmen.

‘De Nieuwe Kust’ beleefde zijn première op het ‘Film By The Sea’ filmfestival in Vlissingen. Inmiddels is er een reeks van vertoningen geweest. Hoe is de film ontvangen door het publiek? 

Ronald: Het is na bijna drie jaar filmen en met honderden uren montage moeilijk vooraf in te schatten hoe mensen zullen reageren, maar wij zijn er trots op dat de reacties zo overweldigend positief zijn. Niet alleen onder duikers, maar ook onder niet duikende mensen. Ze zijn verbaasd over de diversiteit van het leven onder water. Erg bijzonder zijn ook de complimenten van vakgenoten die de film meer technisch beoordelen. Een groot compliment was ook dat het Wildlife Film Festival in Rotterdam besloot de film, na deze gezien te hebben, in de programmering van hun festival op te nemen.

René: Ik was aangenaam verrast hoe enthousiast het publiek telkens weer reageert op de film. Aan de vragen die gesteld worden kun je opmaken dat ze zeer geïnteresseerd hebben gekeken.

Ronald spreekt op zaterdag 15:00 uur, René op zondag 15:00 uur tijdens Duikvaker. 

Wat kan ik als bezoeker verwachten?

We zijn nog druk bezig met de presentatie. We gaan beelden uit de film te laten zien en vertellen over hoe beelden tot stand zijn gekomen. Wat ging er mis, of bijna… Er wordt nog aan gewerkt!

Zitten jullie al op een vervolg te broeden?

Ronald: Ik ben gestart met een natuurdocumentaire over de flamingo’s in de Grevelingen. Als je jezelf in deze soort verdiept blijken dat ongelofelijk bijzondere en taaie vogels te zijn. Ik ben al naar Duitsland geweest om hun broedgebied te filmen en zal daar komend jaar nog menig dag verblijven. Ik heb ook medewerking van dierentuinen, Staatsbosbeheer en een groep mensen die specifiek deze kolonie bestuderen. Niet echt een vervolg, maar mijn enthousiasme maakt wel duidelijk dat ik hier vol overgave in ben gedoken! Het zal ten koste gaan van het aantal duiken. René: Ik heb nog geen concreet plan, maar ben weer volop aan het filmen onder water. Het idee komt vast nog wel.