Tekst: Rene Lipmann | Foto’s: Marloes Otten, PeterVerhoog

Begin bij Bas Poelmann niet over wrakduiken. Of over duikveligheid. De kans is groot dat je de tijd vergeet. Hij heeft zoveel kennis en te vertellen. De Noordzee noemt hij een duikparadijs. En… Bas is een van onze gastsprekers tijdens Duikvaker 2024!

Je duikt al sinds 1993. Wat motiveert je om, dertig jaar later, nog altijd te duiken?

Ik heb als jongetje tijdens een evenement in het zwembad duikers op de bodem zien liggen. Dit moet begin jaren ‘80 zijn geweest. Duiken was toen nog niet zo gewoon als het nu is en ik zag het voor het eerst. “Wow, die mensen kunnen ademen onder water” dacht ik. Dat wilde ik ook, maar ik moest tot mijn 16e wachten tot ik mocht duiken. In de tussentijd heb ik al mijn zwemdiploma’s en snorkeldiploma’s gehaald. In september van het jaar dat ik zestien werd, kon ik me eindelijk voor mijn 1* opleiding inschrijven. Mijn eerste buitenwater duik was in de Grevelingen. Dat is nu ruim dertig jaar geleden. Ik heb me voorgenomen om elk jaar iets bij te leren. Dat begon met Nitrox, maar is daar niet gestopt. Duiken op de Noordzee, Advanced Nitrox en zo verder tot Full Trimix (instructeur) en CCR. Zo ga ik dit jaar naar Malta voor een gevorderde wrak penetratie opleiding.

OP 3 EN 4 FEBRUARI, OM 12:00 UUR SPREEKT BAS OP DUIKVAKER OVER DUIKPARADIJS DE NOORDZEE. TOT IN HOUTEN!

Inmiddels geef je tal van trainingen, waaronder Technische duikopleidingen. Waarom zou ik als sportduiker een dergelijke opleiding overwegen? Wat zijn de voordelen. 

Voor de beginnende techduiker is het voordeel vooral totale controle krijgen over je duik. Je duikplanning (gassen en deco) en vooral leren plannen voor contingencies: voor als het een keer niet meezit onder water. Voor veel sportduikers die de Intro To Tech doen, is het een eyeopener om erachter te komen dat ze helemaal niet stil kunnen hangen. Ja, ze hebben controle over hun buoyancy (op- en neergaande beweging als gevolg van de ademhaling), maar ze moeten een klein beetje blijven zwemmen om hun positie in het water te handhaven. De meesten rollen een beetje om, vallen voorover of hun benen zakken naar beneden als ze stoppen met zwemmen. Je ziet veel handen wapperen om dat te compenseren. Aan het einde van de Intro To Tech kunnen ze echt stil hangen en zijn dan klaar voor meer task load. Nadelen zijn er ook: er gaat een hele nieuwe wereld voor je open! Opeens blijkt in deco gaan niet meer zo eng en kun je dieper, langer en vooral ook bewuster en veiliger duiken. Dat werkt verslavend!

Wat heb je met visnetten?

Helemaal niets. En dat is precies waarom het goed is dat er organisaties zijn die ze opruimen. De meeste Nederlanders zien het niet als ze over het strand lopen of in een zoetwaterplas duiken, maar de hele Nederlandse Noordzee ligt er vol mee. Ondanks de inspanningen van organisaties als Ghost Diving en Duik de Noordzee Schoon. Ik heb pas een duik op het wrak van de Cornelia gemaakt. Een kustvaarder die in 1970 voor de kust van Ouddorp is vergaan en nu op 26 meter ligt. Het leek er wel een spinnenweb! Overal waar je keek, vislijnen, kunstaas en lood, maar ook heel veel dode krabben die daarin vast zaten. Die beesten kunnen eindeloos overleven voordat ze uiteindelijk aan uitputting sterven. Echt een hele nare dood voor veel zeeleven. We kwamen ook een zeehond tegen op dat wrak. Geweldig, maar ik was bang dat die zich ook zou vast zwemmen in de vele lijnen.

Veiligheid loopt als een rode draad door je leven. Je geeft crisismanagement trainingen aan bedrijven en organisaties. Hoe pas je deze ervaringen toe tijdens het duiken? 

Ik geef inderdaad al jaren Emergency Response en crisismanagement trainingen aan professionals in de offshore en scheepvaart. Het is een beetje beroepsdeformatie, maar ik denk overal bij: wat zou hier fout kunnen gaan. Ik ben gewend om back-up plannen te maken voor vrijwel alle situaties. Dat doe ik met duiken ook. Als we op het diepste punt van de duik te-gen een probleem aan lopen, hebben we genoeg gas om samen veilig boven te komen? Als ik hier afdrijf, hoe vindt de kustwacht me dan? Daar ben ik op voorbereid. En daar geef ik ook opleidingen voor: cursus overleven op zee. Specifiek voor duikers. Veel duikers beseffen niet dat er op zeestroming staat. Als je om een of andere reden niet meer bij de boot kan komen, word je heel snel heel erg eenzaam… Dat kan op de Noordzee, maar ook op vakantie in Egypte gebeuren. Met een paar tips ben je zo weer teruggevonden.

Je noemt de Noordzee een duikparadijs. Wat is je meest bijzondere ervaring op de Noordzee?

De zeehonden zijn erg leuk om door de wrakken te zien zwemmen. Maar ik heb ook deelgenomen aan opruimacties van zowel Ghost Diving als Duik de Noordzee Schoon. Het is heel bijzonder om met een team met iets goeds bezig te zijn. Daarnaast heb ik ooit een nachtduik gemaakt op de Elbe, met kraakhelder zicht. Diepe duik, ver van de kust. Dat was best spannend. Ook heb ik een keer een nachtduik op de Adder gemaakt. Een oude rammonitor (schip met een puntige boeg om andere schepen te rammen): het vergaan daarvan, vlak voor het strand van Scheveningen, is de oorzaak geweest van de oprichting van de kustwacht. Omdat het wrak zo vlakbij het strand ligt is het er eigenlijk altijd slecht zicht. Die nacht kon ik de duikers over het wrak onder mij zien zwemmen op 18 meter, terwijl ik mijn stop op 5 meter aan het maken was. Ik kan nog wel even doorgaan…

En, de minst plezierige?

Dat zijn toch wel de helaas voortdurend terugkerende visnetten. Maar helaas ook wel wat (bijna) ongelukken meegemaakt. Dit seizoen nog. Er kwam een duiker die mee was met mijn boot, de Black Marlin, zonder lucht boven. Die had zich nogal vergist in de stroming en er geen rekening mee gehouden in zijn plan. Hij is halverwege zijn luchtvoorraad omgedraaid. Zoals zoveel duikers dat doen, maar moest toen nog tegen de stroming in terug. Dat kostte meer energie en duurde ook langer dan verwacht waardoor hij in deco kwam. Vervelende situatie, zonder lucht zitten en nog 10 minuten deco op de klok. Uiteindelijk is er gelukkig niets gebeurd en konden we een noodfles laten zakken. Die heb ik dus altijd bij me voor dit soort gevallen.

Je houdt wel van een uitdaging. Je hebt deelgenomen aan een expeditie Koudwater koralen Noorwegen. Hoe was dat?

Heel bijzonder. Ik ben met Melvin Redeker en zijn partner Fiona naar het Trondheimfjord gegaan, in februari. Kraakhelder water en vanaf ongeveer 36 meter groeit daar koudwaterkoraal in drie soorten. Heel bijzonder; normaal komt dat alleen op grote dieptes voor, maar in het Trondheimfjord komt het tot dieptes waar duikers bij kunnen. We kwamen op 55 meter een overhangende rots tegen die helemaal begroeid was met koralen. Prachtig! Het was uitdagend duiken; er is daar geen duikcentrum in de buurt waar je de flessen kunt vullen. We hebben dus alles zelf meegenomen. We doken op rebreathers, dan is het vullen wat makkelijker. En een uurtje deco uithangen bij een watertemperatuur van 0,3 graden is geen geintje. De ijsschotsen dreven om de boot heen.

Heb je een tip waar we naartoe moeten voor mooie wrakduiken in het buitenland? Welk wrak is je het meest bijgebleven?

Heb je even? In Europa moet je echt naar Scapa Flow. Daar is in 1919, kort na de Eerste Wereldoorlog, een complete Duitse vloot tot zinken gebracht. Zeven van die schepen liggen er nog en zijn goed te bezoeken. Verder ga ik graag naar Malta en Kroatië, maar een echte topbestemming is Truk Lagoon. Daar hebben de Amerikanen in 1944 een complete Japanse vloot naar de bodem gejaagd. Er liggen nog 56 grote vrachtschepen met militaire lading in één lagune. Tropisch warm water, wat wil je nog meer? Het ligt erg afgelegen, dus de reis is lang, de logistiek complex en dus ook de kosten zijn enorm. Dat was wel een droomreis. Nu staat Bikini Atol nog hoog op de verlanglijst. Daar zijn in 1946 atoomproeven gehouden door de Amerikanen en er ligt een hele Amerikaanse vloot op de bodem. Deze duikbestemming ligt nog verder afgelegen dan Truk Lagoon. Buddy’s van mij zijn er afgelopen jaar geweest. Ik ben best wel jaloers.

Je vaart met een eigen RIB naar wrakken voor de Noordzeekust. Zijn deze de moeite waard? 

Ja, sinds dit seizoen ben ik begonnen met wrakduiktrips vanuit Stellendam met een snelle RIB, de Black Marlin. Binnen een uur zitten we 25 mijl uit de kust en kunnen we best veel verschillende wrakken bereiken. Mijn favoriete wrak is de GO-6, een vissersschip dat in 1996 is vergaan tijdens het vissen. De armen staan nog uit en het schip is helemaal intact. De masten staan nog omhoog. Een geweldige duik, maar ook best diep: 38-40 meter. Het ligt 41 mijl uit de kust. Bijna 80 km varen. Zelfs de Black Marlin doet daar ruim 1,5 uur over, dus die bezoek ik niet zo vaak. Een van de wrakken waar ik regelmatig op vaar is de Klipper, met 32 meter ook niet ondiep. De laatste duik daarop was het kraakhelder en de scheepswand staat nog een meter of vijf uit het zand. Best indrukwekkend als je komt aan zwemmen. Daarnaast is de Adriane een leuk wrakje. Ligt op 20 meter en is binnen een half uur aan te varen. Grotendeels intact; je kunt er op verschillende plaatsen nog in. Er zit een kongeraal steeds op hetzelfde plekje: in een gat vlakbij de schroef aan bakboord. En het zit er tjokvol met vis. Zoveel zelfs dat gedurende sommige duiken de scholen vis voor het slechte zicht zorgen: je kunt er gewoon niet tussendoor kijken!

Ik duik vooral in Vinkeveen en bij de Zeelandbrug. Heb je een advies als vorens ik een Noordzeetrip boek?

Zeker: de Noordzee lijkt in niets op zoetwaterplassen. Het grootste verschil is dat er geen kant in de buurt is waar je naartoe kunt zwemmen, dus je bent afhankelijk van een boot die je weer oppikt. Als dat niet lukt, en je hebt er niet over nagedacht dan zit je in de problemen. Heb je je goed voorbereid, en heb je de juiste middelen bij je, dan kan je heel makkelijk zorgen dat die boot je van een afstand kan zien. Zo zijn de kleine SMB’s die de meeste duikers bij zich hebben op zee totaal nutteloos; ze komen eenvoudigweg niet boven de gol-ven uit. Dus zie je ze niet. Een goede overleven op zee training of een Noordzee wrakduik cursus kunnen je (veilig) op weg helpen.

Kranten staan vol over warmterecords en hoge temperaturen. Merk je daar ook onder water in de Noordzee iets van?

Ja, de zee verandert. We zien de samenstelling van het onderwaterleven veranderen. We zien nu geregeld kongeralen, spinkrabben en steeds meer zeehonden. Zoals ik hierboven al liet weten: het soorten aanbod verandert. Daarnaast gaan elk jaar de algen bloeien in het voorjaar maar dat patroon verandert onder invloed van de temperatuurstijgingen. Helaas merken we het ook aan de wind. Er zit meer energie in de atmosfeer, wat leidt tot meer wind. Dat is niet zo leuk, want daardoor moeten we het varen vaker annuleren.

Je bent op zaterdag 3 en zondag 4 februari gastspreker op Duikvaker. Kun je een tipje van de sluier oplichten? 

Ik heb hierboven al het een en ander verklapt. Er is zó veel te zien in de Nederlandse Noordzee en dat zien de meeste duikers niet. Er is maar een heel select groepje van duikers die regelmatig op zee duikt. Dat is best jammer, want er is meer te zien dan in alle zoetwaterplassen en de Oosterschelde bij elkaar!

Wat zijn je duikplannen voor de nabije toekomst? 

Als het seizoen begint, maximaal de Noordzee op. In de winter gaan we regelmatig voor een weekeinde naar Hemmoor en ik hoop nog een keer naar Malta te gaan in 2024. En wie weet… Bikini Atol.